دلکو چیست و چگونه کار می نماید؟
به گزارش وبلاگ کاتالوگ و بروشور، در هر خودرو سیستم های مختلفی وجود دارد که هر کدام از آن ها وظیفه خاصی را بر عهده دارند. این موارد از اجزا و قطعات گوناگونی تشکیل شده اند که وجود همه آن ها برای به حرکت درآمدن هر خودرو ضروری است؛ به عنوان مثال سیستم برق خودرو وظیفه انتقال این انرژی به محرک و باقی قسمت های اصلی یک خودرو را دارد که این کار به وسیله تجهیزات مختلفی مانند ای سی یو انجام می گردد. قطعه ای که پیشرفت تکنولوژی امروز آن را جایگزین وسیله ای قدیمی تر به نام دلکو نموده است. اینکه دلکو چیست و چگونه کار می نموده و اصولا چرا این قطعه به مرور زمان از سیستم برق اتومبیل ها حذف و ابزاری مدرن جای آن را گرفته، سوالاتی است که در ادامه به آنها پاسخ خواهیم داد.
کاربرد دلکو چیست؟
سیستم تغذیه الکتریکی یک ماشین جریان برق مستقیم را از باطری گرفته، از دلکو عبور داده و به شمع ها می رساند تا آن ها عمل جرقه زنی را در سیلندر خودرو انجام دهند. فرایند جرقه زدن در موتورهای درون سوز اهمیت بسیار زیادی دارد چرا که در صورت درست انجام شدن آن، عملیات احتراق سوخت کامل انجام خواهد گرفت و هرچقدر این کار در یک سیلندر بهتر انجام گردد، بازده موتور افزایش یافته و کارآیی آن بیشتر می گردد.
اما وظیفه اصلی و کاربرد دلکو در این میان چیست؟ عمل باز و بسته شدن سوپاپ ها برنامه زمانی تعیینی دارند که این زمان بندی به نحوه حرکت پیستون ها و آماده شدن ترکیب سوخت و هوا در درون سیلندرها وابسته است. به همین علت جرقه زنی در شمع ها به صورت همزمان انجام نمی گردد. به این ترتیب نیروی الکتریسیته قبل از رسیدن به شمع ها باید به ولتاژ مناسب و مفیدی برسد تا با زمان بندی دقیق بین آنها تقسیم گردد. عمل تنظیم ولتاژ را کوئل انجام می دهد، اما وظیفه توزیع نیروی الکتریسیته بر عهده دلکو است. این قطعه برنامه زمانی توزیع انرژی برق بین شمع ها را با قطع و وصل کردن جریان منظم می نماید و به طور خلاصه، می توان گفت که وظیفه اصلی دلکو توزیع و پخش نیروی برق بین تک تک شمع ها برای حاصل شدن عملیات جرقه زنی خودرو به طور کامل و بدون مشکل است.
برای همین در زبان انگلیسی به این قطعه Distributor گفته می گردد که به معنی توزیع نماینده و تقسیم نماینده است. گفتنی است که کلمه Delco مخفف عبارت Dayton Engineering Laboratories Co بوده که نام اولین شرکت سازنده این قطعه در دنیا است.
نحوه عملکرد دلکو به چه شکل است؟
برای آگاهی دقیق از عملکرد این قطعه باید ابتدا با نحوه کار موتور آشنا شویم. امروزه اغلب موتورهای درون سوز 4 زمانه هستند؛ یعنی فرآیند فراوری قدرت در این موتورها در چهار مرحله انجام می گیرد که به توضیح زیر است:
- مرحله اول: مکش یا تنفس که در آن مخلوط سوخت و هوا وارد سیلندر می گردد
- مرحله دوم: که به آن تراکم گفته می گردد با حرکت پیستون به سمت بالا در درون سیلندر مخلوط سوخت و هوا فشرده می گردد
- مرحله سوم: پس از آن که مخلوط مورد نظر به شرایط ایده آل برای سوختن رسید، شمع ها جرقه زده و احتراق صورت می گیرد
- مرحله آخر: این مرحله تخلیه نام دارد و دود ناشی از احتراق از سیلندر خارج می گردد
در طی این چهار مرحله و یک سیکل کاری در سیلندر، پیستون بالا و پایین رفته و به وسیله شاتون، حرکت دورانی میل لنگ را به وجود می آورد. سپس میل لنگ نیروی فراوری شده را به جعبه دنده و تسمه تایم منتقل می نماید. تسمه تایم نیز حرکت میل بادامک را کنترل می نماید. میل بادامک یا میل سوپاپ مراحل مکش و تخلیه را در سیلندر مدیریت می نماید و این فرایند به صورت متناوب در سیلندرهای کنار هم صورت می گیرد؛ یعنی اگر مثلاً سیلندر شماره یک در حالت تراکم واقع شده است، سیلندر شماره 2 در مرحله تخلیه بوده و به این ترتیب، عمل جرقه زدن به طور متناوب انجام می گردد.
تنظیم زمانی این احوالات به وسیله دلکو صورت می گیرد که کاملاً به باز و بسته شدن سوپاپ ها وابسته است. دلکو به یاری میل سوپاپ که گاهی به آن میل دلکو نیز گفته می گردد، این زمان بندی را تنظیم می نماید و در واقع مثل یک کلید قطع و وصل برق است. فرمان این قطع و وصل به وسیله میل دلکو داده می گردد و همانطور که متوجه شدید چرخش میل دلکو تحت تاثیر حرکت دورانی میل لنگ بوده که حرکت خود این قطعه نیز به حرکت عمودی پیستون و شاتون بستگی دارد. گفتنی است در موتورهای چهار زمانه بعد از هر دو دور حرکت میل لنگ، میل دلکو یک دور می چرخد.
دلکو از چه اجزایی تشکیل شده است؟
این قطعه با ابعاد نه چندان بزرگ، ساختار و طراحی ساده و هوشمندانه ای دارد. تکنولوژی ساخت دلکوهای تمام موتورها تقریباً شبیه به هم بوده و تنها کمی تفاوت جزیی با یکدیگر دارند. تعداد خروجی های دلکو به مقدار تعداد سیلندرهای خودرو است.
قطعات تشکیل دهنده دلکو عبارتند از:
- بدنه دلکو که نگهدارنده اجزای مختلف آن است.
- درب دلکو که معمولا از یک ماده عایق در برابر حرارت و الکتریسیته مانند کائوچو یا باکالیت ساخته می گردد.
- صفحه ثابت که با دو پیچ به بدنه دلکو بسته می گردد.
- صفحه متحرک که بر روی صفحه ثابت قرار گرفته و پلاتین ها روی آن نصب می شوند.
- پلاتین متحرک یا مثبت که با استفاده از یک پین لولایی عایق به پلاتین ثابت یا منفی وصل شده و پلاتین منفی نیز با یک پیچ به صفحه متحرک دلکو بسته می گردد.
- خازن که معمولاً از ورقه های بسیار نازکی از جنس قلع آغشته به پارافین یا میکا ساخته می گردد.
- بادامک که تعداد آن برابر با تعداد سیلندرهای موتور بوده و اگر یک بادامک برش عرضی داده گردد خواهید دید که تعداد اضلاع آن برابر با تعداد سیلندر خودرو است؛ یعنی در موتور 4 سیلندر 4 گوش و در موتور 6 سیلندر 6 گوش است.
- میل دلکو که در بخش مرکزی آن واقع شده است و پلاتین ها و صفحات روی آن قرار می گیرد.
- پرهای میل دلکو که به وسیله یک خار به انتهای میل وصل شده و آن را به حرکت در می آورد.
- بوش میل دلکو که دورتادور آن را پوشانده و از میل محافظت می نماید.
- وزنه ها که به میل وصل می گردد.
- فنرها که به وزنه متصل شده و حرکت آن ها را کنترل می نمایند.
- آوانس مکشی که به بغل دلکو وصل می گردد و از یک محفظه غیرقابل نفوذ هوا و یک دیافراگم تشکیل شده است. یک طرف دیافراگم به وسیله یک لوله به قسمت بالای دریچه گاز کاربراتور و طرف دیگر به وسیله یک میله رابط به صفحه متحرک وصل می گردد.
- آوانس مکانیکی که در قسمت پایین دلکو قرار گرفته و میل بادامک را به گردش در می آورد.
- چکش برق یا روتور که در قسمت انتهای محوری که بادامک پلاتین بر روی آن نصب شده قرار می گیرد.
- پیچ تنظیم که بین پلاتین ها نصب می گردد.
- زغال که در زیر درب واقع شده است.
مهم ترین قطعه در ساختار دلکو چکش برق است؛ این بخش جریان الکتریسیته را که از کوئل به دلکو وارد می گردد با قطع و وصل کردن پلاتین ها به طرف هر یک از شمع ها در زمان بندی تعیین خود راهنمایی می نماید. در واقع، چکش برق یک پل ارتباطی میان دلکو و شمع ها است.
عملکرد دلکو به این صورت است که قطع و وصل کردن جریان برق با ولتاژ بالا در پلاتین های دلکو اجرا شده و بعد که پلاتین ها روی صفحه دلکو قرار گرفتند، با یاری بخش کوچک رسانا روی هر دوی آن ها که به کنتاکت معروف است، محل برخورد دو پلاتین ثابت و متحرک شکل می گیرد و این اتصال جریان برق را وصل و قطع می نماید.
اگر در یکی از پلاتین ها مسئله ای اعم از خوردگی یا پوسیدگی ایجاد گردد، بر عمل جرقه زنی تاثیر منفی گذاشته و در نهایت کارکرد بد موتور را در پی دارد. در مرکز درب دلکو یک ترمینال مرکزی وجود داشته که به کابل خروجی کوئل وصل بوده و این ترمینال مرکزی راه اصلی ورود جریان برق به دلکو است. در کنار این ترمینال مرکزی، چند خروجی فرعی نیز وجود دارد که هر کدام از آنها با یک سیم به یکی از شمع ها وصل می گردد. این سیم ها در واقع همان خروجی های جریان برق در دلکو هستند.
حذف دلکو از سیستم جرقه زنی
به مرور زمان با تغییر سیستم سوخت رسانی خودروها از کاربراتوری به انژکتوری، مهندسان این صنعت بر آن شدند تا این قطعه را از خودروها حذف و فناوری دیگری را جایگزین آن نمایند. بعلاوه، بروز ایراداتی در عملکرد این قطعه ایده و فرایند جانشینی آن با قطعه ای جدیدتر را سرعت بخشید. ایراداتی مانند نبود دقت و حساسیت کافی در انجام کار، بروز نقص فنی پی در پی و خوردگی پلاتین ها که باعث می شد دلکو به قطعه ای مستهلک تبدیل گردد از جمله این مسائل بودند.
هر چه عمل احتراق در سیلندر بهتر انجام گردد بازده موتور افزایش می یابد. مسلماً یکی از عوامل انجام احتراق کامل، جرقه زنی مناسب است؛ وظیفه اصلی دلکو نیز تنظیم زمان این فرایند بوده و در نتیجه وجود هر مسئله ای در این قطعه بر عملکرد موتور تاثیر منفی گذاشته و باعث مختل شدن و به خطر افتادن فرآیند رانندگی می گردد.
عملکرد دلکو در دور پایین موتور مناسب بوده اما زمانی که موتور خودرو در مدت زیاد با دور بالا کار کند، این قطعه نمی تواند خود را با حرکت سریع سیلندرها وفق دهد و قطع و وصل شدن پلاتین ها و عمل جرقه زدن درست انجام نمی گیرد. این اتفاق باعث کارکرد بد موتور شده و به تبع آن ایجاد لرزش و افزایش مصرف سوخت را در پی خواهد داشت.
از دلایل اصلی جایگزینی سیستم انژکتوری به جای سیستم کاربراتوری، کاهش مصرف سوخت و بهبود زمان بندی عملیات جرقه زنی و احتراق و در نهایت افزایش راندمان موتور خودرو بوده است.
حذف دلکو چه یاریی به خودروها نموده است؟
در سیستم ایجاد جرقه با دلکو، جریان برق به وسیله سیم ها به شمع منتقل می گردد و به علت موقعیت متفاوت این قطعه نسبت به هریک از شمع ها و هم مقدار نبودن طول سیم ها عملیات جرقه زنی در سر هر یک از آن ها یکسان انجام نشده و به همین علت تنظیم دلکو به هم می ریزد و توزیع انرژی برق بین شمع ها به طور هماهنگ و در زمان مناسب انجام نمی گردد.
با حذف دلکو و جایگزینی آن با ECU که به کامپیوتر اتومبیل معروف است، کارایی موتور بهتر و منظم تر شده و به تبع آن مصرف سوخت و مقدار هدر رفت انرژی کاهش پیدا نموده است.
تنظیم دلکو چگونه انجام می گردد؟
همانطور که پیشتر گفته شد به هم ریختن تنظیم دلکو در خودروهای کاربراتوری امری معمول بوده به همین علت، معمولاً این تنظیمات به وسیله خود مالک خودرو انجام می گردد تا در وقت و هزینه صرفه جویی گردد. تنظیم دلکو کار چندان پیچیده ای نیست و شامل مراحل زیر است:
- در ابتدا برای اطمینان از تنظیم نبودن دلکو باید اتومبیل را روشن نموده و آن را روی حالت خلاص گذاشت؛ در این صورت اگر علائم خرابی دلکو که در آخر ذکر خواهد شد بروز کرد، یعنی دلکو تنظیم نیست.
- سپس باید پیچ نگهدارنده را شل کرد تا دلکو به راحتی حرکت کند.
- بعد از آن باید دلکو را به طرفی که دور موتور افزایش می یابد و بهتر کار می نماید چرخاند.
- بعد از انجام این کار موتور کم کم آغاز به ریپ زدن می نماید.
- سپس دلکو را باید برخلاف جهت اولیه چرخاند تا زمانی که ریپ زدن موتور متوقف گردد. در این حالت به تدریج در موتور دیگر ریپ نزده و گازهای خروجی از اگزوز صاف می گردد. زمانی که گازهای خروجی اگزوز صاف شدند، یعنی موتور درست کار می نماید و در این حالت دلکو تنظیم شده است.
- قبل از محکم کردن پیچ باید کمی گاز داد تا دور موتور افزایش یابد؛ اگر در این حالت موتور ریپ زد برای تنظیم بهتر باید دلکو را مجددا چرخاند و سپس پیچ آن را محکم کرد.
باید دقت کرد که علایم خرابی دلکو شامل موارد زیر می گردد:
- موتور خودرو استارت نمی خورد
- گازهای خروجی از اگزوز صاف نیست
- موتور لرزش غیرعادی دارد
- صداهای غیر عادی از موتور شنیده می گردد
- چراغ باتری یا دینام روشن می گردد
در صورتی که با مشاهده این علائم و تنظیم دلکو مشکل رفع نشد، به تعمیرکار مراجعه کنید. در ضمنً بهتر است برای پیشگیری از افزایش مصرف سوخت و کاهش بازدهی و بروز مسائل دیگر، از سالم بودن دلکو در سرویس های دوره ای اتومبیل خود مطمئن شوید.
اگر مطالعه این مطلب برایتان مفید بوده است و قصد دارید اطلاعات بیشتری درباره خودرو کسب کنید، پیشنهاد می کنیم که مطلب ساسات چیست و ایربگ چیست را هم مطالعه کنید.
منبع: بلاگ دیوار