خاک، سرشار از زندگی - وبلاگ کاتالوگ و بروشور

به گزارش وبلاگ کاتالوگ و بروشور، خبرنگاران/گلستان خاک ها صندلی رویش گیاهانی هستند که انرژی خورشیدی را برای فراوری غذا، فیبر و سوخت به کار می گیرند. برای اینکه خاک ها در فراوری این مواد نقش داشته باشند بایستی حاصلخیز باشند، بنابراین حاصلخیزی خاک های هر کشور، شاخص سلامت کشاورزی و ظرفیت فراوری غذا، فیبر و سوخت آن کشور است.

با توجه به اینکه خاک های ایران از نظر مواد آلی فقیر هستند، افزایش ماده آلی خاک ها برای حفظ حاصلخیزی و تداوم فعالیت موجودات زنده خاکزی امری ضروری است. در اهمیت ماده آلی همین بس که آن را به عنوان قلب کشاورزی پایدار نام نهاده اند و همچنین نقش آن را در خاک همانند نقش خون در بدن دانسته اند.

کشاورزی مولد وابسته به خاک سالم است. خاک وظیفه در اختیار قرار دادن مواد مغذی به مقدار کافی را در طول چرخه زندگی گیاه بر عهده دارد. خاک، آب را در خودش نگه می دارد و آن را در دسترس گیاه قرار می دهد، به طوری که در طول دوره های خشک گیاه پژمرده نمی گردد. آب به وسیله نفوذ یا حرکت درون خاک تصفیه می گردد. خاک به آرامی آب را به سیستم های آب سطحی و زیرسطحی منتشر و در واقع به عنوان یک تنظیم نماینده جریان عمل می نماید.

95 درصد غذای ما در خاک می روید و خاک ها میزبان 25 درصد تنوع زیستی سیاره ما هستند. بر روی یک قاشق چایخوری مقدار میکروارگانیسم ها یا اندامک های زنده در داخل خاک سالم از تعداد انسان های روی کره زمین بیشتر است.

زمانی که از سلامت خاک که می توان آن را کیفیت خاک نامید، سخن به میان می آید، مهم ترین عامل آن ارگانیسم هایی هستند که در آن رشد و نمو می نمایند و به عنوان یک اکوسیستم زنده هستند. این ارگانیسم ها شامل باکتری ها، قارچ ها، نخسانه ها، پیش زیان، کرم های خاکی و دیگر جانداران کوچک می شوند که بیشتر آنها نقشی عمده را در تجزیه کردن مواد آلی درون خاک بازی می نمایند، از این رو آنها را به موادی مغذی و دیگر ترکیبات سودمند مورد احتیاج گیاهان تبدیل می نمایند.

این ارگانیسم ها با استفاده از مواد آلی و فرآورده های جانبی حاصل از رشد ریشه ها رشد و نمو می نمایند. از این رو هم ارگانیسم های گیاهان و هم ارگانیسم های خاک برای بقای حیات خود به وجود یک دیگر وابسته هستند. این ارگانیسم های خاکی جدای از مواد آلی در حال تجزیه و مواد مغذی چرخه دار برای بهبود دادن بافت خاک و کنترل کردن آفت های درون آن نیز سودمند هستند.

بسیاری از مردم مطلع نیستند که خاک، به ویژه خاک سالم، سرشار از زندگی است. میلیون ها گونه و میلیاردها موجود زنده ترکیبی پیچیده و متنوع از زندگی میکروسکوپی و ماکروسکوپی را تشکیل می دهند که نشان دهنده بیشترین غلظت زیست توده در هر جای کره زمین است. باکتری ها، جلبک ها، حشرات میکروسکوپی، کرم های خاکی، سوسک ها، مورچه ها، کنه ها و قارچ ها از جمله این موجودات زنده درون خاک ها هستند که در مجموع ارزشی سالانه معادل 1.5 تریلیون دلار در سراسر دنیا دارند. خاک سالم باید از فعالیت میکروبی در حد کفایت برخوردار بوده و همچنین باید دارای ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و زیستی متعادلی باشد.

سفره اصلی غذای ما خاک است. بیشتر آنچه که در سر سفره غذایمان می خوریم و می نوشیم، ریشه در خاک دارند. خاک جزو منابع تجدید ناپذیر است اما چون دیده نمی گردد نسبت به آن غفلت شده است، به همین دلیل حفظ آن ارزش زیادی دارد.

خاک، مهربان و بخشنده است و دوست خوبی است؛ اما اگر ما این دوستی را دانسته یا نادانسته به دشمنی بدل کنیم، خاک دشمنی سرسخت است و ما از این دشمنی سودی نخواهیم برد و در این جنگ خودساخته، بی گمان ما شکستی سخت خواهیم خورد. متأسفانه دشمنی و جنگ امروزه با خاک شروع شده است. انسان با سلاح گاوآهن و دیسک و انواع خاک برگردان ها به جنگ خاک رفته است و تا می تواند خاک را زیر و رو می نماید تا ماده آلی آن بیشتر کاهش یافته و همچنین بیشتر در معرض فرسایش های آبی و بادی ناشی از طوفان های شدید و آبیاری های بی رویه و قطرات باران قرار گیرد.

امروزه 33 درصد خاک های دنیا به خاطر خاک ورزی های شدید، فرسایش خاک، شور شدن، تراکم، اسیدی شدن، آلودگی شیمیایی و کاهش مواد غذایی تخریب شده و یا رو به تخریب هستند. آن نشانه ها و این تصاویر، چنان وحشتی به پا نموده که برای متوقف کردن این رویارویی و آشتی دادن انسان با خاک، سازمان خواروبار و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو)، سال 2015 میلادی را به منظور بالا بردن سطح مطلعی دنیای نسبت به اهمیت مقوله خاک به عنوان شریک خاموش بشریت، سال دنیای خاک نامید و همچنین روز پنجم دسامبر هر سال برابر با پانزدهم آذر به عنوان روز دنیای خاک نامگذاری شده است.

به طور قطع و به استناد منابع علمی و پژوهش های اجرا شده در داخل و خارج کشور می توان اذعان کرد که با استفاده از سامانه پایدار کشاورزی حفاظتی می توان ضمن فراوری مستمر خاک را حفظ کرد. کشاورزی حفاظتی یک رویکرد اساسی در فراوری محصولات کشاورزی است که مبتنی بر کاهش عملیات خاک ورزی، حفظ و مدیریت بقایای گیاهی در سطح خاک و رعایت تناوب و تنوع گیاهی است و موجبات پایداری فراوری را فراهم می سازد.

عملیات خاک ورزی شدید باعث از دست رفتن خاک به وسیله فرسایش آبی و بادی، افت کیفیت خاک و از همه مهم تر کاهش مواد آلی خاک می گردد. شیوه های سنتی آماده سازی خاک و تکنیک های مدیریت علف های هرز و روش های دیگر نه تنها موجب تخریب ساختار طبیعی خاک شده بلکه باعث از بین رفتن مواد غذایی و زنجیر فرآیند زیستی و فشردگی و کاهش رطوبت خاک می گردد.

خشکسالی یک پدیده غیرمترقبه و نادر نیست و ضروری است ما تکنیک ها و عملیات کشاورزی کشورمان را با این پدیده سازگار کنیم و کشاورزی حفاظتی یک راه اساسی مقابله با خشکسالی است. کشاورزی حفاظتی دانش و ابزار لازم را به وجود آورده و کشاورزان را قادر می سازد تا منافع چشمگیری را حاصل و در عین حفاظت از خاک و آب، از محیط زیست نیز محافظت نمایند.

روش های سنتی استفاده از زمین و مدیریت ضعیف تعداد زیادی از کشاورزان، بر ناکارآمدی سیستم کشاورزی کشور دامن می زند؛ بنابراین با توجه به شرایط اقلیمی خشک ایران و تهدیدهای جدی در زمینه منابع آب و خاک، برنامه ریزی در زمینه حفظ و استفاده بهینه از منابع آب و خاک برای توسعه کشور امری حیاتی محسوب می گردد.

مجموعه عملیاتی همچون عدم دستکاری مکانیکی خاک، حفظ بقایای گیاهی در سطح خاک و رعایت تناوب زراعی برای بازسازی و حاصلخیزی خاک که اصطلاحاً کشاورزی حفاظتی نامیده می گردد، فعالیت های مهمی هستند که می توانند ضمن فراوری پایدار برای حفظ آب و خاک این کشور صورت گیرند. امروزه کشاورزی حفاظتی به علت مزایای مهمی که دارد، به تدریج جایگزین کشاورزی مرسوم می گردد. به نظر می رسد در کشور و خاک های زراعی ما که اقلیم غالب مناطق خشک و نیمه خشک است، اجرای کشاورزی حفاظتی ضرورتی اجتناب ناپذیر باشد.

دکتر محمد اسماعیل اسدی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گلستان