نظام سیاسی کشورضامن اجرای سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت - وبلاگ کاتالوگ و بروشور

به گزارش وبلاگ کاتالوگ و بروشور، عضو اندیشکده علم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفت: کل نظام سیاسی کشور به تناسب وظیفه ای که نسبت به سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت پیدا می نمایند، باید با نوشتن اسناد راهبردی و برنامه های اجرایی، اجرای درست و دقیق، سند الگو را ضمانت نمایند.

به گزارش وبلاگ کاتالوگ و بروشور، محمدمهدی شیخ جباری عضو اندیشکده علم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و رئیس پژوهشکده فیزیک پژوهشگاه دانش های بنیادی در گفت وگویی تفصیلی به نقد و ارزیابی عملکرد مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت طی یک دهه گذشته پرداخت و گفت: پس از ابلاغ سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ، باید گفتمان سازی بین نخبگان علمی و مردم و از آن مهم تر بین اجزای مختلف حاکمیت به درستی انجام گردد. در این صورت می توان نسبت به ضمانت اجرای سند الگو در جامعه اطمینان پیدا کرد.

مشروح این گفت وگو در ادامه آمده است.

با توجه به اینکه بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران در شعار جمهوری اسلامی از نظر تقدم و تأخر، جمهوری را بر اسلامی مقدم می دانستند چرا در نامگذاری نام مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اسلامی بر ایرانی مقدم نوشته شده است. آیا دوگانه ای در این زمینه وجود دارد یا اسلام و ایران به عنوان ظرف و مظروف ملاک بوده است؟

به نظر بنده این دو تقدم و تاخری نسبت به یکدیگر ندارند و قابل جدا کردن از یکدیگر نیستند. این تصور که اسلام و ایران در طول هم قرار گیرد یا از اینکه تصور گردد این دو از هم قابل جدا شدن هستند، اصلا تصور درستی نیست. اسلام و ایران در بستر تاریخی اجتماعی مترادف یکدیگر هستند.

ماهیت سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چیست؟ آیا سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، یک کلان نظریه یا یک سند راهبردی و یا صرفاً یک گفتمان فراگیر اجتماعی است؟

این سوال برای بنده هم بسیار اهمیت دارد و در جلسات مختلف اندیشکده علم به تفصیل با اعضا پیرامونش صحبت کردیم. بنده از منظر دیگری سوال شما را طرح می کنم و سعی می کنم پاسخ دهم. طی 20 چند سال گذشته اسناد متعددی تصویب شد که مهمترین آنها سند منظره 20 ساله، نقشه جامع علمی کشور، سند ملی نخبگان و برنامه های پنج ساله توسعه ای بود. بسیاری از این سندها به اهدافشان نرسیدند.

در تدوین هر سندی باید دلایل اجرا نشدن اسناد قبلی آسیب شناسی گردد تا به همان چالش ها و مسائل در سند بعدی بر نخوریم. بخش مهمی از آسیب ها متوجه فقدان ایجاد گفتمان فراگیر بین جامعه نخبگان و عموم مردم بود. تا وقتی این گفتمان فراگیر شکل نگیرد بقیه اجزا و اهداف کلان برنامه ها هم به وقوع نمی پیوندد.

به نظر بنده ماهیت سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت هم مبتنی بر کلان نظریه، هم ریشه در سند راهبردی و هم مبتنی بر گفتمان فراگیر اجتماعی دارد و این سه در طول یکدیگر قرار دارند نه عرض هم دیگر.

تجربه آسیب شناسانه بنده می گوید برای شروع کار باید از گفتمان سازی اجتماعی شروع کرد. اگر این گفتمان سازی به هر دلیل انجام نگردد، در صورت نوشتن کلان نظریه ها هم سند الگو خیلی راه به جایی نخواهد برد.

پیشرفت در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، چه تفاوتی با مفهوم بدیلی مثل توسعه دارد؟

سوال بسیار مهمی است و بنده از وجوه دیگر هم به این سوال پاسخ می دهم. یکی از سوالاتی که بیش از 50 سال است در فلسفه علم مطرح است، آیا علم پیشرفت دارد یا خیر؟ مفهوم پیشرفت در مباحث عمیق فلسفی متعددی مطرح می گردد که این مباحث بسیار جدی است. شما مفهوم واژه پیشرفت را مقابل توسعه مطرح کردید، بنده برای شرح دقیق تر، کلمه پیشرفت را معادل progress ، کلمه بهبود را معادل improvement و کلمه توسعه را معادل development می گیرم. معنای لغوی توسعه با معادل انگلیسی آن یعنی development یکی نیست. لغات باید در بستر خودش دید، فهمید و بحث کرد.

به نظر بنده فرق واژه پیشرفت یا progress با بهبود یا improvement این است که پیشرفت در راستای نیل به هدف اتفاق می افتد ، یعنی عامل بیرونی باعث عملیاتی شدن این مفهوم می گردد.

واژگان وقتی ترجمه می گردد ممکن است محتوایش را از دست بدهد. در علوم اجتماعی منظور از کلمه پیشرفت، کلمه ارتقاء است. در مفهوم کلمه توسعه هدف بیرونی وجود دارد، اما این هدف لزوما در جهت بهبود نیست و بیشتر بار و معنای بهره کشی دارد. نتیجه این نوع توسعه که با مدرنیته همراه است طی پنج قرن گذشته این بوده که توسعه به صورت موضعی رخ داده و جهت گیری بلندمدت نداشته است، به بیان دیگر هیچ افق فرامادی ایی نداشته است. تلقی بنده از مفهوم پیشرفت، مفهوم بلندمدت تر و فراگیرتری است.

نسبت سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و سند الگوی توسعۀ پایدار چیست؟

توسعه پایدار در کوشش است به واژه توسعه که واژه ای بهره کشانه است، قید بزند و سعی دارد تبعات منفی توسعه را کاهش دهد، اما در توسعه پایدار هم، مسئله پیشرفت مطرح نیست. واژه پیشرفت، به دلیل جهت مندی که دارد، به نسبت واژگان توسعه و توسعه پایدار ارزش بالاتر و بهتری دارد.

مفهوم توسعه پایدار مفهومی است که بر اساس یک دنیا بینی ساخته شده و سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نیز باید مُبین یک دنیا بینی باشد و از واقعیت های جاری فاصله نداشته باشد.

سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت باید ناظر به تبیین یک چارچوب فسلفی و دیدگاهی باشد و گفتمان ساز باشد. بقیه مسائل از جمله برنامه های پنج ساله جزو اهداف بعدی است.

نظام حاکمیت یا حکمرانی اسلامی در سند الگو چگونه تصویر شده است؟

نظام حکمرانی وسیله ای است برای رسیدن به تلقی و تصوری که جامعه از خودش دارد بنابراین بسیار مهم است که تصور و تلقی درست جامعه در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ترسیم گردد. شناخت تصورات و تصویر یک جامعه از خودش اهمیت زیادی دارد. عصاره این دیدگاه را باید گرفت و نقاطی که فکر می کنیم نیازمند اصلاح است را شناسایی و برطرف کرد و فکر می کنم انجام این کار مهم بر عهده نظام حکمرانی است.

همزمان با تصورات روشنی که نسبت به جامعه می گردد باید در جهت اصلاح ایرادات کوشش کرد. دو پارامتر نظام حکمرانی و تصویری که جامعه از خودش دارد در فرض سوال شما باید مورد توجه همزمان قرار گیرد. تصویر جامعه از خودش مسئله بسیار مهمی است که هم در تدوین اسنادی نظیر سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و هم در بخش تدابیر باید مورد توجه جدی قرار داشته باشد. نظام حکمرانی خودش هدف نیست بلکه وسیله ای است برای رساندن جامعه به اهداف معین و روشن.

فلسفه وجودی، ضرورت یا عدم ضرورت تهیه سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت خصوصا در شروع دهۀ پنجم انقلاب اسلامی چیست؟

باید بتوانیم سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را در پنجمین دهه انقلاب اسلامی از نظر فلسفه وجودی و ضرورت های که موجب تدوین این سند شد به خوبی برای جامعه شرح دهیم. این کار قدم صفرم است. البته توجه به مسائل روزمره و مدیریت آنها به دلایل متعدد برای متولیان و مجریان چنین سند راهبردی و مهمی اهمیت دارد که نباید از آنها غافل شد.

باید همچون کشورهای پیشرفته که از حمایت های فکری و نظری اتاق های فکر متخصصان و کارشناسان زبده و ماهر بهره می برند، ما هم با به خدمت گرفتن چنین اتاقهای فکری که در غالب مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت متصور است در جهت اجرای اسناد راهبردی اقدام کنیم.

با توجه به انبوه اسناد راهبردی و سیاستی فراوان موجود در کشور، چه ضرورتی برای ارائه سندی دیگر مانند سند الگو وجود داشت؟

به راحتی با خواندن سند منظره توسعه 20 ساله کشور می توان به عمق شکاف بین این سند و شرایط موجود پی برد. اگر چه کوشش این بود که این سند اجرا گردد، اما واقعیت این است که به دلیل قرار نگرفتن در فهرست نظام برنامه ریزی دستگاه های مسوول بازنده شد.

گذشته از آن سند منظره با واقعیت های جاری کشور تناسب نداشت.

مطالعه تطبیقی که بین سند منظره خودمان با اسناد توسعه ای از شرقی ترین کشور آسیا تا غربی ترین کشور آمریکای شمالی انجام شد به وضوح نشان می دهد در سند منظره 20 ساله ایران مجموعه ای گردآوری شده از اسناد این کشورها بود که حتی نمی شد نام گرته برداری بر آن گذاشت.

این سند چیزی بیشتر از فهرست آرزوها نبود.

اگر سند منظره کشور در اختیار عامی ترین مردم کشور گذاشته گردد به سرعت پی به شکاف عمیق شرایط موجود و نقطه مطلوب می برند. بضاعت علمی و اجرایی کشور بیشتر از چیزی بود که در نوشتن و اجرای سند منظره توسعه به کار گرفته شد.

این تصور که می توان سندی نوشت که از انبان تجربیات سالیان طولانی بی بهره باشد، جز خسران و افسوس حاصل دیگری ندارد نتیجه که بعد از 18 سال عاید سند منظره توسعه شد.

این سند بر عکس ادعایش که هرآنچه خوبان دارند، یکجا همه خوبی ها را نداشت. این سند در برترین حالت کوششی بود برای حرکت کشور در جهت کار برنامه ای.

جایگاه مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در ساختار مدیریتی کشور کجا است؟

موفقیت سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با توجه به سرعت تحولات دنیا امروز در گرو پیش بینی دقیق و اصولی بخش های گفتمان سازی، آسیب شناسی وضع موجود و اصلاح شرایط موجود به سمت وضع مطلوب است. بی توجهی به این مسائل آینده روشنی را برای سند الگو به ارمغان نمی آورد. گفتمان سازی و پیش بینی اصلاح از جمله اموری است که باید به صورت مستمر در دل سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت باشد. هرگز این طور نیست که فقط یک بار برای همواره به این مهم توجه کند و بتواند توقع موفقیت های مستمر را داشته باشد.

ضمانت اجرای سند الگو چیست؟ چه اقداماتی پیش بینی شده تا سند الگو به سرنوشت دیگر اسناد برنامه ای کشور دچار نگردد؟

یکی از ویژگی های سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، نسبت به سایر اسناد برنامه ای کشور پیش بینی مجموعه ای از تدابیر مختلف است. مرکز از این طریق ریل گذاری نموده است. انباشت تجربه ای در سوال قبلی درباره اش صحبت کردم، در بخش تدابیر سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ملاک کار قرار گرفته است.

در مرحله تدوین سند الگو کاری بیش از این از مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت متصور نیست . البته پس ابلاغ و به اجرا درآمدن سند و جمع کردن بازخوردها اصلاحات لازم مبتنی بر آسیب شناسی انجام باید انجام گردد.

پس از ابلاغ سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت باید گفتمان سازی بین نخبگان علمی و مردم و از آن مهم تر بین اجزای مختلف حاکمیت به درستی انجام گردد. در این صورت می توان نسبت به ضمانت اجرای سند الگو اطمینان پیدا کرد.

کل نظام سیاسی کشور به تناسب وظیفه ای که نسبت به سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت پیدا می نمایند باید با نوشتن اسناد راهبردی و برنامه های اجرایی اجرای درست و دقیق سند الگو را ضمانت نمایند.

نقش اندیشکده ها به خصوص اندیشکده علم در تدوین، اجرا و نظارت بر تدابیر پیشنهادی و مصوب چیست؟

علم سه وجه دارد. وجه فردی که هر کس با فهم خوب اطرافش، احساس خوبی پیدا می نماید. وجه دوم وجه اجتماعی است که می تواند بین مجموعه دانشمندان و ارزشمندان مشخص کند که چه چیز علم است و چه چیزی علم نیست و وجه سوم کاملا انتزاعی است و به توصیف دنیا می پردازد.

خلاصه ای از سه جنبه ای که بیان کردم در بعضی تدابیر مصوب اندیشکده علم به تصویب رسید.

نکته مهم این است که به بعد اجتماعی علوم درست نگاه کنیم. این سخن معانی مختلفی دارد. دو واژه علم و فناوری معمولا به یک معنا و مترادف استفاده می گردد در حالی که مفهوم این کلمات ربطی به هم ندارد. ارتباط این دو واژه با یکدیگر ارتباطی طولی است به معنای دیگر علم پایه فناوری است.

چرخه علم و فناوری و فراوری ثروت از پژوهش های تئوریک شروع می نماید و با طی کردن پنج حلقه زنجیره ای به فراوری محصول نهایی و ثروت ختم می گردد. قوت یک زنجیره به قوت تک تک حلقه های زنجیر مرتبط است. اگر زنجیری داشته باشیم که یک حلقه آن ضعیف باشد، عملکرد کل زنجیر تحت تاثیر قرار می گیرد و ضعیف می گردد.

بعد اجتماعی علم در کنار کالای فناورانه و فراوری ثروت در سند الگو پررنگ تر از سایر وجوهش است. انباشت تجربیات در پیشرفت علوم که موضوعی فراتر از مرزی های سیاسی و جغرافیایی است. یعنی اگر می خواهیم در این تجربه مشترک بشری سهمی داشته باشیم باید ارتباطات وسیع و معنی دار علمی با سایر کشورها داشته باشیم.

این مهم در یکی از تدابیر مصوب اندیشکده علم مصوب شد. با نداشتن ارتباطات علمی با سایر کشورهای دنیا قطعا نمی توانیم سهمی در پیشبرد علم و پیشرفت آن داشته باشیم.

سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت سندی نگاشته شده و منقح شده از یک طرز تفکر و دنیا بینی است که تا اجرایی نگردد نمی توان متوجه بازخوردها، نقایص و ایراداتش شد. به قول قدیمی ها دیکته نانوشته غلط ندارد. اگر مدعی تاثیرگذاری این سند هستیم، باید صبر کنیم تا بعد از ابلاغ بازخوردها و عملکرد آن را در عرصه اجرایی ببینیم و اشکالات احتمالی را برطرف کنیم.